Lượt xem: 4854
Mối quan hệ giữa Lịch sử và Văn hoá dân gian
09/09/2023
Lịch sử và văn hoá dân gian là hai khái niệm có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Lịch sử là quá trình phát triển của xã hội, là sự ghi nhận và phản ánh những sự kiện, những biến đổi, những thành tựu và những thất bại của con người hay một quốc gia trong quá khứ. Còn Văn hoá dân gian là tập hợp những giá trị, tín ngưỡng, phong tục, nghệ thuật, truyền thống và những sản phẩm tinh thần của một cộng đồng hay một dân tộc.
Giữa hai lĩnh vực này có mối quan hệ ở nhiều khía cạnh. Thứ nhất, lịch sử và văn hóa dân gian là hai nguồn tài liệu quý giá giúp chúng ta hiểu biết về quá khứ và cội nguồn của dân tộc. Nhờ nghiên cứu lịch sử, chúng ta có thể hiểu được những sự kiện, nhân vật lịch sử quan trọng đã góp phần định hình nên bản sắc văn hóa của dân tộc. Nhờ nghiên cứu văn hóa dân gian, chúng ta có thể hiểu được đời sống tâm hồn, tinh thần của người dân trong quá khứ. Thứ hai, lịch sử và văn hóa dân gian là hai yếu tố quan trọng góp phần tạo nên bản sắc của dân tộc. Lịch sử là nền tảng, là cơ sở cho sự hình thành và phát triển của văn hóa dân gian. Văn hóa dân gian là biểu hiện sinh động của đời sống tinh thần của dân tộc, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Thứ ba, nghiên cứu mối quan hệ giữa lịch sử và văn hóa dân gian có ý nghĩa trong việc giáo dục và truyền bá văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ. Nhờ nghiên cứu mối quan hệ này, chúng ta có thể giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc, từ đó có ý thức gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Vì thế, nghiên cứu mối quan hệ giữa lịch sử và văn hóa dân gian là một nhiệm vụ quan trọng đối với mỗi dân tộc
Tranh minh hoạ truyện cổ tích "Người đẹp và quái vật", một hiện tượng văn hoá dân gian
Lịch sử và văn hoá dân gian có ảnh hưởng lẫn nhau. Một mặt, lịch sử tạo ra nền tảng cho sự hình thành và phát triển của văn hoá dân gian. Những sự kiện lịch sử, những cuộc chiến tranh, những thời kỳ khủng hoảng hay thịnh vượng, những đổi mới hay bảo thủ, những giao lưu hay đối đầu với các nền văn hoá khác đều ảnh hưởng đến nội dung, hình thức và phương thức biểu đạt của văn hoá dân gian. Ví dụ, truyện cổ tích "Thạch Sanh" phản ánh cuộc đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam trong thời kỳ dựng nước trước khi có lịch sử. Truyện "Cây tre trăm đốt" phản ánh tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái của người Việt Nam. Các vị thành hoàng được thờ trong các đình làng phần lớn đều có nguồn gốc từ các nhân vật có trong sử sách. Đặc biệt thể loại truyền thuyết dân gian Việt Nam có một bộ phận bắt nguồn từ lịch sử.
Ngược lại, văn hoá dân gian cũng phản ánh và bổ sung cho lịch sử. Những tác phẩm văn hoá dân gian, như truyện cổ tích, ca dao, tục ngữ, dân ca, trò chơi dân gian... đều mang đậm bản sắc của một thời kỳ lịch sử, một địa phương hay một tầng lớp xã hội. Những tác phẩm này cũng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cuộc sống, tâm lý, tư duy và cảm xúc của con người trong quá khứ. Ví dụ, sử thi "Đăm Săn" của người Ê Đê đã cung cấp cho người viết sử những manh mối về đời sống vật chất, tinh thần của người Ê Đê trong quá khứ. Vì vậy, lịch sử và văn hóa dân gian có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nghiên cứu mối quan hệ này có ý nghĩa quan trọng đối với việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc.
Tuy nhiên, giữa hai khái niệm này cũng có những điểm khác biệt cơ bản như sau:
|
Đặc điểm
|
Lịch sử
|
Văn hóa dân gian
|
|
Định nghĩa
|
là quá trình phát triển của một dân tộc, được ghi lại dưới dạng văn bản, hình ảnh, hiện vật, mang tính khoa học...
|
là những giá trị tinh thần, vật chất được lưu truyền từ đời này sang đời khác trong một cộng đồng dân cư, được thể hiện dưới dạng truyền miệng, truyền khẩu,... nghiêng về nghệ thuật
|
|
Chủ thể sáng tạo
|
Lịch sử được sáng tạo bởi các nhà sử học, nhà nghiên cứu lịch sử
|
Văn hóa dân gian được nhân dân lao động sáng tạo và nuôi dưỡng
|
|
Phương thức lưu truyền
|
Lịch sử được lưu truyền thông qua các phương tiện văn bản, hình ảnh, hiện vật
|
Văn hóa dân gian được lưu truyền chủ yếu bằng phương thức truyền miệng, truyền khẩu
|
|
Nội dung
|
tập trung phản ánh những sự kiện, nhân vật, hiện tượng,... có thật trong quá khứ bằng các chứng cứ khoa học
|
tập trung phản ánh đời sống vật chất, tinh thần của người dân trong quá khứ nhưng không thể chứng minh hoàn toàn bằng chứng cứ
|
|
Tầm quan trọng
|
Lịch sử giúp chúng ta hiểu biết về quá khứ của dân tộc và xác lập các mối quan hệ hiện tại một cách chính thống
|
Văn hóa dân gian giúp chúng ta hiểu biết về đời sống tinh thần của người dân trong quá khứ, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa của dân tộc
|
Từ những khác biệt nói trên cho thấy, có một số vấn đề muốn tìm thấy hay chứng minh thì phải dựa vào lịch sử chứ không thể lấy từ văn hoá dân gian. Đó là: Các sự kiện lịch sử, thông tin về những gì đã xảy ra trong quá khứ (các cuộc chiến tranh, các cuộc cách mạng, các triều đại,...); các thông tin về cuộc đời, hành trạng và những đóng góp của các nhân vật lịch sử (các nhà lãnh đạo, các nhà khoa học, các nghệ sĩ, danh nhân...); và các hiện tượng lịch sử như sự phát triển của kinh tế, văn hóa, xã hội, dân tộc, sự kiện có ý nghĩa khẳng định một cộng đồng, một tổ chức...Ví dụ, để tìm hiểu về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi, chúng ta cần nghiên cứu các tài liệu lịch sử như sử sách, văn bản, hiện vật,... để tìm hiểu về các sự kiện, nhân vật, hiện tượng lịch sử liên quan đến cuộc khởi nghĩa. Ngoài ra, lịch sử cũng là nguồn tư liệu quan trọng để xác định các vấn đề hiện tại. Ví dụ, để giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường, chúng ta cần nghiên cứu lịch sử phát triển của nền công nghiệp để tìm hiểu nguyên nhân của vấn đề ô nhiễm môi trường. Tóm lại, lịch sử là một nguồn tư liệu quan trọng để tìm hiểu và chứng minh các vấn đề trong quá khứ và hiện tại
Văn hóa dân gian là sản phẩm của trí tuệ, tâm hồn của nhân dân lao động, phản ánh đời sống vật chất, tinh thần của họ trong quá khứ. Và vì vậy, có những vấn đề chỉ tìm thấy ở văn hóa dân gian. Đó là những vấn đề liên quan đến đời sống tâm linh, tín ngưỡng, thường không được ghi chép lại trong lịch sử, mà được lưu truyền dưới dạng truyền miệng, truyền khẩu. Tín ngưỡng thờ Mẫu, tin ngưỡng thờ Tứ Bất tử, tín ngưỡng thờ cúng ông bà, … chỉ có thể có trong Văn hoá dân gian người Việt. Ngoài ra, những vấn đề liên quan đến đời sống vật chất của các dân tộc ít người, chưa có chữ viết chỉ có thể tìm thấy trong tri thức bản địa của người dân. Ví dụ, tục ngữ, thành ngữ, ca dao, hò vè,... phản ánh những kinh nghiệm sống, những quan niệm về thế giới của người dân. Nghệ thuật dân gian, như múa, hát, nhạc,... phản ánh đời sống tinh thần của người dân.
Tranh vẽ trên các hang động của người tiền sử, một chứng cớ khảo cổ học phục vụ lịch sử
Nhiều phong tục tập quán chỉ có thể tìm lời giải đáp từ văn hoá dân gian như truyện cổ tích, thần thoại, sử thi,... phản ánh những ước mơ, khát vọng của nhân dân về một cuộc sống tốt đẹp. Tóm lại, văn hóa dân gian là một kho tàng quý giá lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Nghiên cứu văn hóa dân gian giúp chúng ta hiểu biết về đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân lao động trong quá khứ.
Như vậy có nên lấy các sự kiện văn hoá dân gian để chứng minh cho lích sử hay không? Câu trả lời là có thể, nhưng cần có sự thận trọng và tinh thần biện chứng. Bởi lẽ. Văn hóa dân gian là những sản phẩm của trí tuệ, tâm hồn của nhân dân lao động, phản ánh đời sống vật chất, tinh thần của họ trong quá khứ. Vì vậy, văn hóa dân gian có thể cung cấp cho chúng ta những thông tin giá trị về lịch sử.Tuy nhiên, văn hóa dân gian cũng có thể bị biến đổi trong quá trình lưu truyền. Vì vậy, khi sử dụng văn hóa dân gian để chứng minh cho lịch sử, cần có sự thận trọng và biện chứng. Cụ thể, cần lưu ý những vấn đề sau:
1) Cần xác định được nguồn gốc, thời gian hình thành của văn hóa dân gian: Do văn hóa dân gian được hình thành và phát triển trong một quá trình lâu dài. Vì vậy, cần xác định được nguồn gốc, thời gian hình thành của các hiện tượng văn hóa dân gian để tránh việc sử dụng các tri thức văn hóa dân gian có bản chất lẹch với lịch sử làm căn cứ khẳng định lịch sử. Ví dụ ý nghĩa của địa danh có từ một truyền thuyết dân gian thì không thể dùng truyền thuyết ấp để khẳng định hoàn toàn đó là lịch sử rồi có những hành động suy diễn cho hiện tại.
2) Cần phân tích được nội dung, ý nghĩa của văn hóa dân gian: Văn hóa dân gian thường phản ánh đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân lao động trong quá khứ. Còn lịch sử mới là yếu tố xác định quá trình xây dựng và bảo vệ công đồng của dân tộc đó trong quá trình phát triển. Hay nói cách khác, lịch sử là “ngoại diên” của dân tộc còn văn hoá là “nội hàm” của dân tộc đó.
3) Cần đối chiếu với các nguồn tài liệu lịch sử khác: Văn hóa dân gian chỉ là một nguồn tài liệu lịch sử tham khảo, ngoài ra còn có các nguồn tài liệu lịch sử khác như sử sách, văn bản, hiện vật, khảo cổ học, nhân học... Vì vậy, cần đối chiếu với các nguồn tài liệu lịch sử khác để đảm bảo tính chính xác của thông tin.
Tóm lại, văn hóa dân gian có thể là một nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho lịch sử, nhưng cần có sự thận trọng và biện chứng khi sử dụng văn hóa dân gian để chứng minh cho lịch sử.
Bài và ảnh: Huỳnh Vũ Lam
|
|
-
10 SỰ KIỆN VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH TIÊU BIỂU NĂM 2023
(15/01/2024)
-
Biểu diễn giao lưu nhạc Qawwali Ấn Độ tại Sóc Trăng
(14/08/2023)
1
-
Đang online:
42
-
Hôm nay:
1677
-
Trong tuần:
1 677
-
Tất cả:
804074
|
|