Thờ cúng tổ tiên là một truyền thống của Việt Nam. Ảnh: Nhật Huy
Về khái niệm Truyền thống
Theo từ điển tiếng Việt, truyền thống là “đức tính, tập quán, tư tưởng, lối sống...được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác”. Nói một cách khác, truyền thống là kết quả của việc một cá nhân chia sẻ, sử dụng quá khứ để giao tiếp, tạo kết nối với cá nhân khác và công đồng trong hiện tại. Truyền thống thường xuất hiện và duy trì trong một nhóm văn hóa hoặc xã hội cụ thể. Những phong tục, tập quán này thường được cộng đồng đó coi là quan trọng, có ý nghĩa và thường được các thành viên trong cộng đồng duy trì, tôn trọng. Chẳng hạn, truyền thống thờ cúng tổ tiên ông bà của người Việt Nam được duy trì và tôn trọng, thậm chí là trong cộng đồng người Việt ở các quốc gia không có tín ngưỡng này.
Truyền thống có liên quan đến nhiều khía cạnh của cuộc sống con người, gồm: những thực hành tôn giáo và tâm linh, nghi lễ và lễ tưởng niệm gia đình, các chuẩn mực và hành vi xã hội, biểu hiện nghệ thuật và văn hóa, v.v. Chúng có thể phục vụ nhiều chức năng khác nhau, chẳng hạn như củng cố bản sắc và sự đoàn kết của nhóm, truyền tải kiến thức và giá trị văn hóa, mang lại cảm giác liên tục và ổn định, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho sự tương tác và giao tiếp xã hội.
Các truyền thống có thể rất khác nhau giữa các nền văn hóa và các nhóm xã hội, và thường phát triển theo thời gian để đáp ứng và chịu ảnh hưởng từ những hoàn cảnh đang thay đổi. Trong khi một số truyền thống có thể bắt nguồn từ các sự kiện lịch sử hoặc niềm tin tôn giá thì những truyền thống khác có thể được tạo ra hoặc điều chỉnh để đáp ứng với sự phát triển hiện đại và bối cảnh xã hội đang thay đổi.
Để tưởng nhớ ông bà tổ tiên, ngươi Khmer thường phải nhờ sư tụng kinh để chuyển vật phẩm dâng cúng. Ảnh: Nhật Huy
Truyền thống văn hóa
Truyền thống văn hóa là truyền thống thể hiện cụ thể đến tập hợp các phong tục, tín ngưỡng, tập quán và giá trị được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong một cộng đồng/ dân tộc. Những truyền thống này liên quan đến các khía cạnh khác nhau của đời sống văn hóa, chẳng hạn như ngôn ngữ, nghệ thuật, âm nhạc, ẩm thực, tôn giáo và các chuẩn mực xã hội.
Truyền thống văn hóa đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc và thế giới quan của các cá nhân và cộng đồng,. Hơn thế nữa, nhiều dân tộc xem truyền thống là nguồn gốc của niềm tự hào và di sản văn hóa. Truyền thống văn hóa được truyền tải thông qua nhiều phương tiện khác nhau, chẳng hạn như kể chuyện bằng miệng, biểu đạt nghệ thuật, giáo lý tôn giáo và giáo dục chính quy. Truyền thống tôn sư trọng đạo, yêu nước, thương người như thế thương thân, … của người Việt Nam đươc thẻ hiện qua nhiều phương diện văn hóa
Truyền thống văn hóa cũng có thể rất khác nhau trong một xã hội hoặc trong một nền văn hóa nhất định, tùy thuộc vào các yếu tố địa lí, các sự kiện lịch sử và tầng lớp xã hội. Như vậy, nhiều truyền thống văn hóa có thể phát triển theo thời gian và một số truyền thống mới có thể xuất hiện do sự thay đổi hoàn cảnh văn hóa và xã hội. Tuy nhiên, truyền thống văn hóa phần lớn có xu hướng bền vững và lâu dài, vì nó đã ăn sâu vào cấu trúc văn hóa của một xã hội.
Chở tượng Phật lên chùa. Ảnh: Nhật Huy
Truyền thống và phong tục tập quán
Mặc dù các thuật ngữ "phong tục" và "truyền thống" thường được sử dụng thay thế cho nhau nhưng có những khác biệt nhất định giữa hai thuật ngữ này.
Phong tục là những hành vi hoặc sự thực hành cụ thể được chấp nhận rộng rãi và tuân theo trong một xã hội hoặc trong một nền văn hóa nào đó. Nó có thể là một chuẩn mực xã hội, một hình thức nghi thức hoặc một nghi lễ, hay những thứ khác. Phong tục thường được học và dạy, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và có thể phát triển theo thời gian khi hoàn cảnh xã hội thay đổi. Ví dụ, tục cúng Thanh minh của người Hoa, tục Giẫy mả của người Việt, tục Bâng Skôl của người Khmer đều là những phong tục liên quan đến chăm sóc mộ phần của người đã khuất nhưng cách thực hành lại khác nhau.
Ngược lại, truyền thống đề cập đến một tập hợp rộng lớn hơn các phong tục, tín ngưỡng, tập quán và giá trị được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong một nhóm văn hóa hoặc xã hội cụ thể. Truyền thống có thể liên quan đến nhiều khía cạnh của đời sống văn hóa, chẳng hạn như tôn giáo, gia đình, thực phẩm và ngôn ngữ. Chúng thường ăn sâu vào văn hóa và có thể được coi là nguồn gốc của niềm tự hào và di sản văn hóa. Ví dụ, cả ba phong tục của người Việt, Hoa, và Khmer vừa nếu liên quan đến truyền thống văn hóa uống nước nhớ nguồn, thờ cúng tổ tiên trên đất nước Việt Nam.
Tóm lại, trong khi phong tục là những tập quán hoặc hành vi cụ thể được chấp nhận trong một cộng đồng hoặc xã hội, thì truyền thống là một tập hợp rộng lớn hơn các phong tục, tín ngưỡng, tập quán và giá trị được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và thường bám rễ sâu trong một nền văn hóa ./.