Lượt xem: 1324
Các thuộc tính của văn hóa - phần cuối
02/03/2023
Ở nghĩa khái quát nhất, văn hóa có thể được định nghĩa là tập hợp những gì thuộc về niềm tin, giá trị, phong tục, hành vi và hiện vật được chia sẻ, trao truyền từ đời này sang đời khác, tạo nên đặc trưng cho một cộng đồng người hoặc một xã hội. Có rất nhiều định nghĩa về văn hóa tùy theo góc nhìn. Vì vậy, thay vì đi tìm một định nghĩa đúng nhất và hoàn hảo nhất người ta đi tìm các thuộc tính của văn hóa. Cơ bản văn hóa có các thuộc tính sau
Một nhac công Ngũ âm tranh thủ xem điện thoai lúc nghỉ. Ảnh: Nhật Huy
4. Văn hóa có tính thích nghi
Văn hóa không đứng một chỗ mà luôn thay đổi và thích nghi với hoàn cảnh, môi trường. Những thay đổi của văn hóa thường có nguyên nhân từ những tiến bộ công nghệ, thay đổi xã hội và chính trị, hay quá trình toàn cầu hóa. Văn hóa thay đổi theo thời gian để đáp ứng, thích nghi với các yếu tố bên trong và bên ngoài. Nhiều nghiên cứu chỉ ra những phương thức mà văn hóa thích nghi bao gồm:
Sự đổi mới: Việc các ý tưởng, thực tiễn và công nghệ mới phát triển có thể cải thiện cách sống của mọi người, từ đó dẫn đến những thay đổi trong tập quán văn hóa và tín ngưỡng. Chẳng hạn sự phát triển của app ngân hàng trên điện thoại đã phát sinh lì xì tiền cho trẻ em ngày tết qua app trên điện thoại, ít còn dùng phong bao giấy.
Quá trình tiếp xúc với các nền văn hóa khác: tiếp xúc với các nền văn hóa khác có thể dẫn đến việc trao đổi ý tưởng, thực hành và niềm tin, dẫn đến sự truyền bá văn hóa, trong đó các đặc điểm văn hóa từ nền văn hóa này được nền văn hóa khác tiếp nhận. Đạo thiên chúa được tiếp thu và phát triển ở Việt nam do người Việt tiếp xúc với văn hóa phương Tây, theo thực dân Pháp sang đô hộ nước ta.
Các yếu tố môi trường: khí hậu, địa lý và tài nguyên thiên nhiên có thể ảnh hưởng đến các tập quán và tín ngưỡng văn hóa, giống như, tình trạng của nguồn nước có thể ảnh hưởng đến các hoạt động nông nghiệp, từ đó có thể ảnh hưởng đến các khía cạnh khác của văn hóa; Các sự kiện lịch sử, như chiến tranh, di cư và các cuộc cách mạng có thể dẫn đến những thay đổi trong tập quán văn hóa và tín ngưỡng, có thể phá vỡ lối sống truyền thống và dẫn đến áp dụng các thực hành và tín ngưỡng mới. Ngoài ra, những thay đổi trong cấu trúc xã hội và kinh tế có thể dẫn đến những thay đổi trong thực hành văn hóa và tín ngưỡng. Ví dụ, sự phát triển của nền kinh tế công nghiệp dẫn đến những thay đổi trong cấu trúc gia đình và vai trò giới. Văn hóa không cố định mà thay vào đó, nó năng động và không ngừng phát triển. Thích ứng văn hóa là điều cần thiết cho sự tồn tại và thành công của một nền văn hóa trong một thế giới đang thay đổi. Nó cho phép các nền văn hóa điều chỉnh theo hoàn cảnh mới và tiếp tục đáp ứng nhu cầu của các thành viên.
5. Văn hóa là hệ thống tích hợp
Văn hóa là một hệ thống phức tạp gồm các niềm tin, giá trị và hành vi có liên quan với nhau được tích hợp vào cuộc sống hàng ngày của các cá nhân. Những thay đổi trong một khía cạnh văn hóa có thể có tác động dẫn dần trong toàn bộ hệ thống. Đó là một hệ thống niềm tin, giá trị, thực tiễn và thể chế phức tạp được kết nối và phụ thuộc lẫn nhau để tạo ra một hệ thống mạch lạc và có ý nghĩa. Một số ví dụ về cách tích hợp văn hóa như:
Niềm tin và giá trị: Niềm tin và giá trị được kết nối với nhau và định hình cách các cá nhân nhìn thế giới và vị trí của họ trong đó. Hai yếu tố này cung cấp một chuẩn mực để hiểu thế giới , hướng dẫn hành vi và ra quyết định.
Phong tục và truyền thống: Phong tục và truyền thống được kết nối với nhau để củng cố các giá trị văn hóa và niềm tin. Chúng mang lại cảm giác liên tục và kết nối với quá khứ, đồng thời định hình hành vi và tương tác xã hội trong hiện tại của các cá nhân trong cộng đồng.
Thiết chế: Các thiết chế văn hóa được kết nối với nhau và phản ánh các giá trị và niềm tin. Chúng cung cấp một khuôn khổ cho hành vi xã hội và văn hóa nhằm thúc đẩy các chuẩn mực và kỳ vọng về văn hóa.
Ngôn ngữ: Ngôn ngữ được tích hợp với văn hóa nhằm phản ánh các giá trị và tín ngưỡng. Nó là phương tiện giao tiếp và cho phép các cá nhân bày tỏ suy nghĩ, ý tưởng và cảm xúc trong khuôn khổ văn hóa.
Những hiện vật: Những hiện vật tích hợp với văn hóa để phản ánh các giá trị thẩm mĩ của người tạo ra. Hiện vật cung cấp một đại diện hữu hình của văn hóa và có thể đóng vai trò là biểu tượng của bản sắc và di sản văn hóa.
Văn hóa là một hệ thống phức hợp và tích hợp, và những thay đổi trong một khía cạnh của văn hóa có thể tạo ra những hiệu ứng lan tỏa dần dần trong toàn bộ hệ thống. Hiểu các khía cạnh khác nhau của văn hóa được kết nối với nhau như thế nào là điều cần thiết để hiểu được sự phức tạp và phong phú của các nền văn hóa khác nhau.
Cháo đậu đỏ ăn với cá kho mặn nhưng chan thêm nước cốt dừa. Ảnh: Nhật huy
6. Văn hóa có tính chất đa dạng
Các nền văn hóa có thể rất khác nhau giữa các xã hội và khu vực. Văn hóa thay đổi từ xã hội này sang xã hội khác và ngay cả trong từng xã hội. Mỗi xã hội có lịch sử, ngôn ngữ, phong tục, truyền thống, tín ngưỡng và giá trị độc đáo hình thành nên bản sắc văn hóa. Ngay cả trong một xã hội, có thể có sự đa dạng về văn hóa dựa trên các yếu tố như sắc tộc, chủng tộc, tôn giáo, ngôn ngữ và tình trạng kinh tế xã hội. Một số ví dụ về sự đa dạng văn hóa bao gồm:
Ngôn ngữ: Có hơn 7.000 ngôn ngữ được sử dụng trên thế giới và mỗi ngôn ngữ phản ánh bản sắc văn hóa và lịch sử độc đáo của những người nói ngôn ngữ đó.
Tôn giáo: Có nhiều tôn giáo khác nhau được thực hành trên khắp thế giới, mỗi tôn giáo có tập hợp tín ngưỡng, thực hành và truyền thống riêng. Tôn giáo đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc và giá trị văn hóa.
Thực phẩm: Các nền văn hóa khác nhau có truyền thống và sở thích ẩm thực độc đáo, dựa trên các yếu tố như khí hậu, địa lý và các nguồn tài nguyên sẵn có. Thực phẩm có thể là một biểu tượng quan trọng của bản sắc và di sản văn hóa.
Nghệ thuật: Các nền văn hóa khác nhau có các hình thức thể hiện nghệ thuật độc đáo, bao gồm hội họa, điêu khắc, âm nhạc, khiêu vũ và văn học. Nghệ thuật có thể phản ánh các giá trị văn hóa, tín ngưỡng và lịch sử.
Phong tục và truyền thống: Các nền văn hóa khác nhau có những phong tục và truyền thống độc đáo phản ánh bản sắc và lịch sử văn hóa của họ. Chúng có thể bao gồm các ngày lễ, lễ hội, nghi lễ và nghi lễ.
Sự đa dạng này rất quan trọng vì nó cho phép đánh giá cao hơn và hiểu biết hơn về các nền văn hóa khác nhau. Nó thúc đẩy sự khoan dung, tôn trọng và hiểu biết về những cách sống khác nhau, điều này có thể dẫn đến sự hòa hợp và hợp tác lớn hơn giữa những người từ các nền văn hóa khác nhau. Hiểu biết về các đặc tính của văn hóa có thể giúp các cá nhân đánh giá cao sự phong phú và đa dạng của kinh nghiệm con người và tạo điều kiện giao tiếp và hiểu biết đa văn hóa.
Huỳnh Vũ Lam