Lượt xem: 91
Các thuộc tính của văn hóa - phần 1
27/02/2023
Ở nghĩa khái quát nhất, văn hóa có thể được định nghĩa là tập hợp những gì thuộc về niềm tin, giá trị, phong tục, hành vi và hiện vật được chia sẻ, trao truyền từ đời này sang đời khác, tạo nên đặc trưng cho một cộng đồng người hoặc một xã hội. Có rất nhiều định nghĩa về văn hóa tùy theo góc nhìn. Vì vậy, thay vì đi tìm một định nghĩa đúng nhất và hoàn hoảo nhất người ta đi tìm các thuộc tính của văn hóa. Cơ bản văn hóa có các thuộc tính sau:
1. Văn hóa là những gì được học
Văn hóa không phải là bẩm sinh, mà nó được học thông qua quá trình xã hội hóa, những quan sát và kinh nghiệm của từng cá nhân. Mỗi cá nhân tiếp thu văn hóa thông qua việc truyền đạt kiến thức, niềm tin và hành vi từ thế hệ này sang thế hệ khác. Mỗi người tìm hiểu văn hóa của họ từ những người xung quanh, gia đình, bạn bè và các thành viên khác trong cộng đồng. Họ có được kiến thức, niềm tin và giá trị thông qua giáo dục trong nhà trường, phương tiện truyền thông và các tổ chức xã hội khác. Học hỏi văn hóa là một quá trình lâu dài tiếp tục trong suốt cuộc đời của một cá nhân khi họ gặp phải những tình huống và trải nghiệm mới. Ví dụ, một đứa trẻ lớn lên ở Việt Nam không chỉ học tiếng Việt mà còn học các giá trị văn hóa và chuẩn mực xã hội được thể hiện trong ngôn ngữ đó. Ví dụ, việc sử dụng từ xưng hô thể hiện thứ bậc trong tiếng Việt phản ánh mối quan hệ trong gia đình và dòng họ, thể hiện sự tôn trọng và lễ phép với người lớn tuổi và cấp trên. Điều đó được khuyến khích và được đánh giá cao. Trẻ em học cách sử dụng từ xưng gọi một cách thích hợp từ việc quan sát cha mẹ và những người khác sử dụng trong các bối cảnh xã hội khác nhau.
Lễ hội đua ghe Ngo có đội nữ - Ảnh: Nhật huy
2. Văn hóa là những gì được chia sẻ
Văn hóa không chỉ là một thuộc tính cá nhân, mà nó còn được chia sẻ, trao đổi qua lại trong các thành viên của một cộng đồng hoặc xã hội. Những niềm tin, giá trị và hành vi được chia sẻ, trao đổi mang lại cảm giác hiểu nhau, thống nhất và thuộc về các cá nhân trong nhóm. Văn hóa được chia sẻ theo nhiều cách, thông qua các phương diện như ngôn ngữ, với tư cách là một công cụ để giao tiếp và cho phép các cá nhân thể hiện ý tưởng, niềm tin và giá trị của họ với người khác; phong tục và truyền thống vì trong đó những hành vi và thông lệ được các thành viên của một nền văn hóa trao truyền qua nhiều thế hệ; đồ tạo tác, gồm những thứ như quần áo, nghệ thuật, âm nhạc và kiến trúc, vốn được sử dụng để đại diện cho bản sắc văn hóa và di sản; thể chế, vốn là cấu trúc xã hội phản ánh các giá trị và niềm tin văn hóa, gồm những thiết chế như chính phủ, tôn giáo và giáo dục, cung cấp một nền tảng cho hành vi xã hội và văn hóa; giao tiếp, liên quan đến việc trao đổi ý tưởng, niềm tin và giá trị giữa các thành viên của một nền văn hóa bằng lời nói và phi ngôn ngữ.
Một ví dụ về cách văn hóa được chia sẻ là thông qua việc cử hành các ngày lễ và lễ hội văn hóa. Những sự kiện này thường được đánh dấu bằng các phong tục, truyền thống và thông lệ chung được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Chẳng hạn, lễ Giáng sinh là một tập tục văn hóa được chia sẻ rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới. Mặc dù các phong tục và truyền thống cụ thể có thể khác nhau tùy theo quốc gia hoặc khu vực, nhưng nhiều người ăn mừng lễ Giáng sinh có chung một số thông lệ nhất định, chẳng hạn như trang trí cây thông Noel, trao đổi quà tặng và tụ tập với gia đình và bạn bè trong một bữa ăn đặc biệt. Tương tự như vậy, lễ kỷ niệm Eid al-Fitr là một tập tục văn hóa được chia sẻ giữa những người Hồi giáo trên toàn thế giới, đánh dấu sự kết thúc của tháng chay Ramadan. Nhiều người Hồi giáo tuân theo các truyền thống tương tự trong lễ Eid, chẳng hạn như tham dự các buổi cầu nguyện đặc biệt, thăm bạn bè và gia đình, và chuẩn bị các món ăn truyền thống.
Những thực hành và truyền thống văn hóa được chia sẻ như thế giúp củng cố bản sắc văn hóa và thúc đẩy ý thức cộng đồng giữa những người có chung di sản văn hóa. Đó cũng là cách truyền lại kiến thức và giá trị văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác, đảm bảo rằng các truyền thống và thực hành văn hóa được bảo tồn và tôn vinh theo thời gian. Việc chia sẻ văn hóa này giúp tạo ra cảm giác đồng nhất và thân thuộc giữa các thành viên trong một nhóm hoặc xã hội.
Nhà thờ tin lành ở thị trấn Đại Ngãi, huyện Long Phú trang trí nhân lễ Giáng sinh - Ảnh Nhật huy
3. Văn hóa mang tính biểu tượng
Văn hóa được thể hiện thông qua các biểu tượng như ngôn ngữ, nghệ thuật, âm nhạc và nghi lễ và các hình thức giao tiếp khác. Các biểu tượng được sử dụng để thể hiện những ý nghĩa và giá trị được chia sẻ trong một nền văn hóa và có thể truyền đạt những ý tưởng và cảm xúc phức tạp. Một số ví dụ về biểu tượng văn hóa bao gồm: Ngôn ngữ, là một hệ thống biểu tượng đại diện cho ý tưởng, khái niệm và cảm xúc, là phương tiện giao tiếp cho phép các cá nhân bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc; Cờ, là đại diện mang tính biểu tượng của một quốc gia hoặc nền văn hóa, thường có màu sắc, biểu tượng và bố cục mang ý nghĩa cụ thể; Biểu tượng tôn giáo, như chữ thập, hình lưỡi liềm hoặc ngôi sao, thể hiện niềm tin và thực hành cụ thể gắn liền với các nghi lễ tôn giáo khác nhau; Nghệ thuật, là một hình thức thể hiện văn hóa có thể đại diện cho ý tưởng, cảm xúc và giá trị qua các bức tranh, tác phẩm điêu khắc, âm nhạc, khiêu vũ và các hình thức thể hiện sáng tạo khác; Nghi lễ, là những hành động tượng trưng có ý nghĩa trong một nền văn hóa, gồm các nghi lễ tôn giáo, ngày lễ và các sự kiện văn hóa khác; Các biểu tượng đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc văn hóa và củng cố các giá trị và niềm tin văn hóa. Biểu tượng có thể truyền đạt những ý tưởng và cảm xúc phức tạp, đồng thời giúp tạo ra ý nghĩa và mục đích chung trong một nền văn hóa. (còn nữa)
Huỳnh Vũ Lam