Lượt xem: 237
Tìm hiểu âm nhạc Qawwali
14/08/2023
Tối ngày 14/8/2023, đoàn biểu diễn âm nhạc của Ấn Độ đã đến biểu diễn giao lưu tại trung tâm Văn hoá Hội nghị tỉnh Sóc Trăng cho hơn 400 khán giả thưởng thức. Đây không chỉ là sự hợp tác mà còn là sự giao lưu văn hoá của Việt Nam (qua tỉnh Sóc Trăng) với Ấn Độ (qua lãnh sự quán tại thành phố Hồ Chí Minh). Để hiểu được âm nhạc qawwali, chúng ta nên biết gốc gác của nó.
Một người hát Qawwali nổi tiếng ở ẤnĐộ - Nusrat Fateh Ali Khan đang trình diễn (nguồn: youtube)
Theo tác giả Gorlinski, Qawwali, còn được viết là qavvali, ở Ấn Độ và Pakistan, là một buổi biểu diễn âm nhạc sống động trên nền thơ ca Sufi Hồi giáo nhằm dẫn dắt người nghe đến trạng thái thăng hoa tôn giáo - hay liên kết tâm linh với Allah (Chúa). Âm nhạc này đã trở nên phổ biến ngoài khu vực Nam Á vào cuối thế kỷ 20, chủ yếu nhờ sự quảng cáo của ngành công nghiệp âm nhạc thế giới.
Tên Qawwali có ngườn gốc từ "qaul" trong tiếng Ả Rập, có nghĩa là "nói", qawwali là một phương tiện âm nhạc mà thông qua đó một nhóm nhạc công nam - được gọi là qawwals - mang những thông điệp Sufi truyền cảm hứng đến một cuộc họp truyền thống của những người sùng bái đàn ông.
Một nhóm nhạc công qawwali, được gọi là một nhóm (hoặc Humnawa trong tiếng Urdu), thường bao gồm tám hoặc chín người đàn ông bao gồm một ca sĩ chính, một hoặc hai ca sĩ phụ, một hoặc hai dàn hòa âm (có thể do ca sĩ chính, ca sĩ phụ chơi). hoặc người khác), và bộ gõ. Nếu chỉ có một nghệ sĩ bộ gõ, anh ta sẽ chơi tabla và dholak, thường là tabla bằng tay thuận và dholak bằng tay kia (tức là một nghệ sĩ bộ gõ thuận tay trái sẽ chơi tabla bằng tay trái). Thường sẽ có hai nghệ sĩ bộ gõ, trong trường hợp đó, một người có thể chơi tabla và người kia chơi dholak. Ngoài ra còn có một dàn đồng ca gồm bốn hoặc năm người đàn ông lặp lại những câu thơ chính và hỗ trợ bộ gõ bằng cách vỗ tay.
Những người biểu diễn ngồi khoanh chân trên mặt đất thành hai hàng - ca sĩ chính, ca sĩ phụ và người chơi kèn hòa tấu ở hàng trước, dàn hợp xướng và nghệ sĩ bộ gõ ở hàng sau.
Trước khi kèn harmonium ra đời khá gần đây, qawwalis thường được đi kèm với sarangi. Tiếng sarangi phải được chỉnh lại giữa các bài hát; harmonium thì không, và nhanh chóng được ưa chuộng hơn.
Phụ nữ từng bị loại trừ khỏi âm nhạc Hồi giáo truyền thống, vì theo truyền thống, họ bị cấm hát trước sự chứng kiến của đàn ông. Tuy nhiên, những truyền thống này đã thay đổi, thể hiện rõ qua sự nổi tiếng (và sự chấp nhận) của các nữ ca sĩ như Abida Parveen. Tuy nhiên, qawwali vẫn là công việc kinh doanh dành riêng cho nam giới. Vẫn chưa có qawwal nữ chính thống. Mặc dù ca sĩ kafi Abida Parveen ngày càng kết hợp nhiều kỹ thuật qawwali vào các buổi biểu diễn của mình, cô vẫn không được coi là ca sĩ qawwali.
Các nghệ sĩ Qawwali trình diễn tại Sóc Trăng - Ảnh: NH
Qawwali được phát hành thương mại dài nhất được ghi lại kéo dài hơn 115 phút một chút (Hashr Ke Roz Yeh Poochhunga của Aziz Mian Qawwal). Nhạc trưởng qawwali Nusrat Fateh Ali Khan có ít nhất hai bài hát dài hơn 60 phút.
Qawwalis có xu hướng bắt đầu nhẹ nhàng và phát triển đều đặn đến mức năng lượng rất cao nhằm tạo ra trạng thái thôi miên cho cả nhạc sĩ và khán giả. Hầu như tất cả Qawwalis đều dựa trên Raga từ truyền thống âm nhạc cổ điển của người Hindustani. Các bài hát thường được sắp xếp như sau:
- Bắt đầu với phần dạo đầu bằng nhạc cụ trong đó giai điệu chính được chơi trên hòa âm, kèm theo tabla và có thể bao gồm các biến thể ngẫu hứng của giai điệu.
- Sau đó là phần alap, một giai điệu ngẫu hứng có âm sắc dài, trong đó các ca sĩ ngâm các nốt dài khác nhau, trong đoạn raga của bài hát sẽ được chơi.
- Ca sĩ chính bắt đầu hát một số câu mở đầu thường không phải là một phần của bài hát chính, mặc dù có liên quan đến chủ đề đó. Lời hát không theo nhịp điệu, ngẫu hứng theo điệu raga và chỉ đi kèm với hòa âm. Sau khi ca sĩ chính hát một câu, một trong những ca sĩ phụ sẽ lặp lại câu đó, có lẽ theo sự ngẫu hứng của chính anh ta. Một vài hoặc nhiều câu sẽ được hát theo cách này, dẫn vào bài hát chính.
Khi bài hát chính bắt đầu, tabla, dholak và vỗ tay bắt đầu. Tất cả các thành viên tham gia hát những câu tạo thành điệp khúc. Lời của những câu thơ chính không bao giờ là ngẫu hứng; trên thực tế, đây thường là những bài hát truyền thống được hát bởi nhiều nhóm, đặc biệt là trong cùng một dòng. Tuy nhiên, các giai điệu được ứng biến một cách tinh tế trong khuôn khổ của giai điệu chính. Khi bài hát tiếp tục, ca sĩ chính hoặc một trong các ca sĩ phụ có thể ngắt quãng. Nusrat Fateh Ali Khan cũng đã phổ biến việc xen kẽ hát sargam vào thời điểm này. Bài hát thường được xây dựng theo tiết tấu và đam mê, mỗi ca sĩ cố gắng vượt qua người kia về khả năng nhào lộn trong giọng hát. Một số ca sĩ có thể ngẫu hứng sargam trong thời gian dài, đặc biệt là những đoạn ngẫu hứng xen kẽ với một ca sĩ học trò. Các bài hát thường kết thúc đột ngột.
Các nghệ sĩ đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng biểu diễn giao lưu -Ảnh: NH
Qawwali diễn ra trong bối cảnh của một mehfil-e samāʿ (một "cuộc tụ họp để lắng nghe [tâm linh] "). Những cuộc tụ họp quan trọng nhất này diễn ra tại những lăng mộ Sufi vào kỷ niệm ngày mất của thánh được liên kết với lăng tẩm đó. Những cuộc mehfil-e samāʿ nhỏ hơn được tổ chức trong suốt năm vào thứ Năm, khi người Hồi giáo tưởng nhớ người đã qua đời, hoặc vào thứ Sáu, ngày lễ cầu nguyện. Các buổi biểu diễn qawwali cũng có thể được sắp xếp để hỗ trợ thông suốt tâm linh trong những dịp đặc biệt khác.
Với tư cách là một thể loại âm nhạc, qawwali liên quan chặt chẽ đến truyền thống cổ điển Hindustani của lục địa châu Á. Các buổi biểu diễn qawwali vừa có những giai điệu chặt chẽ nhưng cũng có sự biến đổi linh hoạt về giai điệu trong các phần trình diễn đơn ca, sử dụng rộng rãi kỹ thuật melisma (hát nhiều hơn một nốt âm trong một âm tiết). Đặc biệt, trong các phần biểu diễn sáng tạo – nhất là trong các đoạn nhanh gọi là tarana - người trình diễn chính của qawwal tương tác và đáp lại khán giả, nâng họ lên trạng thái say đắm tâm linh thông qua sự lặp lại ngày càng tăng cường và gia tốc của những cụm từ đặc biệt đầy cảm hứng. Sự tương tác này giữa người ca sĩ chính và khán giả là yếu tố trung tâm của bất kỳ buổi biểu diễn qawwali thành công nào.
Đến cuối thế kỉ XX, Qawwali vẫn ít được biết đến ngoài khu vực Nam Á. Mặc dù các ca sĩ người Pakistan Haji Ghulam Farid Sabri và anh em Maqbool Sabri đã đưa qawwali đến Hoa Kỳ vào giữa những năm 1970 nhưng mãi cho đến cuối những năm 1980, âm nhạc mới thực sự thu hút sự chú ý toàn cầu, chủ yếu thông qua công việc của Nusrat Fateh Ali Khan. Ông là con trai của nhà qawwal nổi tiếng người Pakistan Fateh Ali Khan và được công nhận rộng rãi là qawwal xuất sắc nhất của nửa sau thế kỷ 20, Nusrat cuối cùng đã thu hút sự chú ý của ngành công nghiệp điện ảnh và âm nhạc thế giới với những buổi biểu diễn xuất sắc và năng động của mình. Ông đã đóng góp vào các bản nhạc phim phổ biến, hợp tác với các nghệ sĩ âm nhạc nổi tiếng quốc tế như Peter Gabriel, tham gia vào chuỗi buổi hòa nhạc âm nhạc thế giới và cuối cùng, thu hút đối tượng nghe và phổ quát cho qawwali.
Sự toàn cầu hóa của qawwali đã mang đến nhiều thay đổi quan trọng cho truyền thống này. Đáng chú ý nhất, các buổi biểu diễn hiện diễn ra trong ngữ cảnh không tôn giáo với khán giả nam và nữ. Hơn nữa, các hình thức âm nhạc, nhạc cụ và văn bản thường được điều chỉnh một cách cụ thể để đáp ứng sở thích và kỳ vọng của khán giả quốc tế. Tuy nhiên, điều không thay đổi, đó là bản chất tâm linh của âm nhạc. Tương tự như nhạc gospel đen tại Hoa Kỳ, qawwali vẫn tồn tại như một truyền thống tôn giáo cơ bản, mặc dù có sự hấp dẫn thương mại và phổ biến.
Nguồn: https://www.britannica.com và https://en.wikipedia.org/wiki/Qawwali
Huỳnh Vũ Lam